Al tientallen jaren onderzoeken wetenschappers over de hele wereld, en ook in Nederland, de effectiviteit en werking van mindfulness. Het staat inmiddels onomstotelijk vast dat mindfulness een wetenschappelijk bewezen effectieve behandeling is voor veel doelgroepen bij heel veel verschillende klachten en aandoeningen.

Hieronder vind je een overzicht van de belangrijkste en meest recente onderzoeken. Ze zijn gesorteerd naar doelgroep of aandoening. Klik op de link om verder te lezen.

Bewezen effectief bij o.a. stress, angst, pijn en depressie
Nog niet zo lang geleden is een grote meta-analyse gepubliceerd die 142 studies samenvat, met in totaal 12.005 patiënten die verschillende psychiatrische aandoeningen hadden. Hieruit bleek dat op mindfulness gebaseerde behandelingen bij vele aandoeningen veelbelovend zijn en dat vooral goede resultaten worden geboekt bij depressie, pijn en verslavingen (Goldberg et al. 2018).

Ook een andere meta-analyse vond dat mindfulness-based stress reduction (MBSR) en mindfulness-based cognitive therapy (MBCT) symptomen van depressie, angst en stress verminderen en kwaliteit van leven en fysiek functioneren verbeteren (Gotink, 2015).

Hieronder vind je per doelgroep een toelichting op de resultaten.

Werknemers
Nog niet zo lang geleden is een grote meta-analyse gepubliceerd die 142 studies samenvat, met in totaal 12.005 patiënten die verschillende psychiatrische aandoeningen hadden. Hieruit bleek dat op mindfulness gebaseerde behandelingen bij vele aandoeningen veelbelovend zijn en dat vooral goede resultaten worden geboekt bij depressie, pijn en verslavingen (Goldberg et al. 2018).

Kinderen en hun ouders
Mindfulnessprogramma’s speciaal voor ouders en kinderen (mindful parenting) worden steeds populairder. Deze programma’s hebben hun oorsprong in de mindfulnesstraining MBSR en MBCT en richten zich op de ouder-kind relatie. Uit een recent literatuuroverzicht blijkt dat het leidt tot minder stressklachten en een groter emotioneel bewustzijn over hun kinderen bij ouders en tot minder ADHD symptomen bij de kinderen (Townshend et al. 2016).

ADHD
Inmiddels zijn vier studies uitgevoerd naar de effectiviteit van MBCT bij ADHD. Over de eerste drie studies is een meta-analyse gedaan, waaruit blijkt dat mindfulness ADHD symptomen, zoals symptomen van aandachtstekort en hyperactiviteit, kan verminderen (Cairncross & Miller, 2016). Omdat sommige studies in deze meta-analyse klein en niet gerandomized waren, en de follow-up periode klein, moeten deze resultaten voorzichtig geïnterpreteerd worden.

Onlangs zijn de eerste resultaten bekend geworden van een grote randomized controlled trial uit het Centrum Mindfulness van het Radboudumc. Deze studie laat zien dat ADHD symptomen afnemen tot en met 6 maanden na het einde van de training in vergelijking met reguliere zorg (Janssen et al. 2018).

ASS
Er zijn nog niet zoveel onderzoeken gedaan naar mindfulness voor volwassenen of kinderen met ASS. Daarom moeten de resultaten van de hieronder besproken onderzoeken voorzichtig geïnterpreteerd worden.

Uit een onderzoek naar de effecten van een mindfulnesstraining aangepast voor volwassenen met autismespectrum stoornis (MBT-AS), bleken gemiddelde tot grote effecten te bestaan in de verbetering van angst- en depressieve klachten en piekeren (ruminatie) in de interventie groep in vergelijking met de controle groep (Spek, van Ham, & Nyklicek, 2013). Daarnaast bleek een toename van positieve stemming in de interventiegroep, die niet werd teruggevonden in de controlegroep.

Een andere randomized controlled trial keek naar het effect Mindfulness-Based Stress Reductie (MBSR) voor ouders op hun kinderen met ADHD (Neece, 2014). Daarbij werd vermindering gevonden in de hyperactiviteit onder de kinderen. Naast deze gerandomiseerde trials zijn ook verschillende ongecontroleerde onderzoeken. Resultaten daarvan laten een veelbelovend beeld zien.

Depressie
De mindfulnesstraining MBCT is oorspronkelijk ontwikkeld om terugval te voorkomen bij mensen die eerder depressief waren. In de meest recente meta-analyse van de tot nu toe beschikbare gerandomiseerde gecontroleerde studies gericht op terugvalpreventie bij depressie werden alle data van in totaal 1258 deelnemers samengevoegd (Kuyken et al., 2016). Hieruit bleek dat MBCT in vergelijking met ‘gebruikelijke zorg’ effectiever was. MBCT was zelfs een klein beetje meer effectief dan antidepressiva (medicatie). Dit laatste vond het Radboudumc niet terug in haar eigen onderzoek, waarbij een combinatie van medicatie en MBCT effectiever bleek dan MBCT waarbij medicatie wordt afgebouwd (Huijbers, 2016).

Uit ander onderzoek is gebleken dat MBCT niet alleen effectief is in het voorkomen van terugval, maar ook in het verminderen van depressieve klachten bij mensen met een huidige depressieve stoornis (Strauss et al., 2014; van Aalderen et al., 2012). Bij mensen met chronische, therapie-resistente depressie bleek MBCT te leiden tot een grotere kwaliteit van leven (Cladder-Micus et al., 2018).

Dementie
Onderzoek uitgevoerd door Boxtel et al. aan de Universiteit Maastricht geeft aanwijzingen dat het gelijktijdig en in dezelfde groep trainen van mensen met dementie en hun mantelzorgers mogelijk is en positieve effecten heeft voor mensen uit beiden groepen. Individueel worden ervaringen gerapporteerd van ontspanning, zelfbewustzijn, acceptatie en veerkracht. Bij de mantelzorgers was een lichte verbetering van de kwaliteit van leven te zien.

Er zijn sterke aanwijzingen dat een dyadetraining (dyade = persoon met een aandoening –in dit geval dementie– samen met de mantelzorger) aanzienlijke meerwaarde kan hebben in de ondersteuning van een chronisch ziekteproces (zie onder meer van Boxtel e.a., 2019).

Uiteindelijk was de survey de opmaat voor de ontwikkeling van een speciaal trainingsprogramma: TANDEM (Training AaNdacht voor mensen met Dementie en Mantelzorgers), dat werd gebaseerd op de bekende Mindfulness-based Stress Reduction training (MBSR) en waarin input van inhoudsdeskundigen en recente inzichten vanuit het dementieonderzoek werden geïntegreerd. De resultaten van de eerste haalbaarheidsstudie met deze training werden onlangs gepubliceerd (Berk e.a., 2019).

Paniekstoornis
Uit de eerste onderzoeken die zijn gedaan, blijkt dat MBCT mogelijk positieve heeft op de behandeling van mensen met een paniekstoornis. Zo zijn er aanwijzingen dat MBCT kan resulteren in vermindering van angst en piekeren bij patiënten met paniekstoornissen of gegeneraliseerde angststoornis (Kim et al., 2009). Kim en collega’s (2016) suggereren dat MBCT ook zou kunnen leiden tot een grotere mate van tolerantie voor onzekerheid. Tot slot stellen Kim et al. (2010) dat MBCT mogelijk een toegevoegde waarde kan hebben als aanvulling bij farmacotherapie in patiënten met paniekstoornissen.

PTSS
Recent is een meta-analyse uitgevoerd naar de effectiviteit van mindfulness interventies op de post-traumatische stress stoornis (PTSS; Hopwood & Schutte, 2017). In dit onderzoek werden 18 studies meegenomen, waarbij tweederde van de deelnemers veteranen waren. Hieruit bleek dat mindfulness interventies effectief zijn in het verminderen van PTSS symptomen. Deze data suggereert dat mindfulness een goede aanvulling kan zijn op andere behandelingen voor PTSS.

Bipolaire stoornis
De effectiviteit van MBCT voor mensen met een bipolaire stoornis is nog niet zoveel onderzocht. Er is een aantal kleine pilot- en haalbaarheidsstudies uitgevoerd (Deckersbach et al., 2012; Miklowitz et al., 2009; Weber et al., 2010; Williams et al., 2008. Resultaten van deze studies zijn veelbelovend. Over het algemeen rapporten mensen met een bipolaire stoornis een afname van depressieve en angstklachten na het volgen van een MBCT-training. Tot op heden is er slechts één randomized controlled trial uitgevoerd naar de effecten van MBCT bij mensen met een bipolaire stoornis (Perich, Manicavasagar, Mitchell, Ball, & Hadzi-Pavlovic, 2013). Deze studie vergeleek 48 MBCT deelnemers met 47 controle deelnemers. Er werden echter geen effecten van de MBCT-training gevonden op depressieve of manische klachten, maar wel een afname in angstklachten na het volgen van de MBCT mindfulnesstraining.

Kanker
Onderzoeken laten sinds 2000 zien dat MBSR positieve effecten heeft op angst- en depressieve klachten bij mensen met kanker (Speca et al. 2000). MBSR en MBCT hebben middelgrote hebben effecten op het verminderen van psychische klachten in vergelijking met de gebruikelijke zorg (Cramer et al. 2012; Piet, Würtzen, and Zachariae 2012; Zhang et al. 2016).

Recente onderzoeken hebben ook verbeteringen gerapporteerd op angst voor terugkeer van kanker, pijn, vermoeidheid, kwaliteit van leven en welzijn (Carlson et al. 2013; Johannsen et al. 2016; Lengacher et al. 2016; van der Lee and Garssen 2012). Daarnaast laten de eerste studies ook zien dat MBSR effectiever is in het verminderen van psychische klachten dan actieve controlegroepen, zoals lotgenotengroepen en een voedingseducatie programma (Carlson et al. 2013; Henderson et al. 2012). Waar het merendeel van de studies met name vrouwen met borstkanker hebben onderzocht, kijken recente studies ook naar andere populaties zoals prostaatkanker (Chambers et al, 2016).

Ook het Radboudumc Centrum voor Mindfulness doet onderzoek naar mindfulness voor kankerpatiënten. Een onderzoek naar de effecten van MBSR bij 63 patiënten met longkanker en 44 van hun partners liet zien dat patiënten in de MBSR minder psychische klachten rapporteerden dan patiënten in de gebruikelijke zorggroep (Schellekens 2017).

Een andere door het Radboudumc Centrum voor Mindfulness uitgevoerd onderzoek naar de effecten van online MBCT bij kanker stemt ook positief. In een groep van 245 patiënten met verschillende kankerdiagnosen en in verschillende stadia van ziekte bleek individueel aangeboden begeleidde online MBCT, net als groeps-MBCT, effectief is ten opzichte van gebruikelijke zorg in verminderen van psychische klachten (Compen 2018). Op de lange termijn verbeterden psychische klachten verder (Cillessen, 2018).

SOLK - Somatisch onbegrepen lichamelijke klachten
Onderzoeken laten sinds 2000 zien dat MBSR positieve effecten heeft op angst- en depressieve klachten bij mensen met kanker (Speca et al. 2000). MBSR en MBCT hebben middelgrote hebben effecten op het verminderen van psychische klachten in vergelijking met de gebruikelijke zorg (Cramer et al. 2012; Piet, Würtzen, and Zachariae 2012; Zhang et al. 2016).

Recente onderzoeken hebben ook verbeteringen gerapporteerd op angst voor terugkeer van kanker, pijn, vermoeidheid, kwaliteit van leven en welzijn (Carlson et al. 2013; Johannsen et al. 2016; Lengacher et al. 2016; van der Lee and Garssen 2012). Daarnaast laten de eerste studies ook zien dat MBSR effectiever is in het verminderen van psychische klachten dan actieve controlegroepen, zoals lotgenotengroepen en een voedingseducatie programma (Carlson et al. 2013; Henderson et al. 2012). Waar het merendeel van de studies met name vrouwen met borstkanker hebben onderzocht, kijken recente studies ook naar andere populaties zoals prostaatkanker (Chambers et al, 2016).

Ook het Radboudumc Centrum voor Mindfulness doet onderzoek naar mindfulness voor kankerpatiënten. Een onderzoek naar de effecten van MBSR bij 63 patiënten met longkanker en 44 van hun partners liet zien dat patiënten in de MBSR minder psychische klachten rapporteerden dan patiënten in de gebruikelijke zorggroep (Schellekens 2017).

Een andere door het Radboudumc Centrum voor Mindfulness uitgevoerd onderzoek naar de effecten van online MBCT bij kanker stemt ook positief. In een groep van 245 patiënten met verschillende kankerdiagnosen en in verschillende stadia van ziekte bleek individueel aangeboden begeleidde online MBCT, net als groeps-MBCT, effectief is ten opzichte van gebruikelijke zorg in verminderen van psychische klachten (Compen 2018). Op de lange termijn verbeterden psychische klachten verder (Cillessen, 2018).

Hypochondrie - angst voor ziekte
Hypochondrie of ziekteangststoornis houdt in dat een overmatige angst bestaat met het hebben of het krijgen van een ernstige ziekte, waarbij geen of weinig lichamelijke klachten bestaan. De betrokkene vertoont daarbij excessief gezondheidsgerelateerd gedrag (bijvoorbeeld het herhaaldelijk controleren van het lichaam op ziekte) of vermijding, zoals het vermijden van doktersafspraken en ziekenhuizen. Er is nog weinig goed onderzoek gedaan naar het effect van mindfulness bij deze groep patiënten.

Er is een onderzoek gedaan waarbij de effectiviteit van een 8 weekse durende MBCT mindfulnesstraining werd vergeleken met een controlegroep van personen met de diagnose hypochondrie (McManus, Surawy, Muse, Vasquez-Montes & Williams, 2012). Deelnemers hadden zowel direct na, als 1 jaar na de MBCT mindfulnesstraining minder gezondheidsangst dan deelnemers uit de controlegroep. Minder mensen uit de MBCT hadden direct na afloop en 1 jaar laten een formele diagnose van hypochondrie, in vergelijking met de controle groep. De onderzoekers concluderen dat MBCT een geschikte toevoeging is aan de bestaande therapieën voor patiënten met hypochondrie.